Od lewej: księżniczka słoneczna, tarczowa i wspaniała
Autor tekstu: Andrzej Kosiorowski
Do rodzaju księżniczek (Polytelis) należą trzy gatunki: tarczowa, wspaniała i słoneczna.
Ich łacińską nazwę “Polytelis” można przetłumaczyć jako “wytworny”, “szlachetny”, “arystokratyczny”. I takie są właśnie te 3 gatunki tego rodzaju.
Ale w zasadzie tylko jedna z nich ma, że tak się wyrażę, “arystokratyczne” korzenie. To księżniczka wspaniała. John Gould, angielski ornitolog i pierwszy autor jej opisu
naukowego nazwał ją Alexandrae na cześć duńskiej księżniczki Aleksandry, która poślubiła późniejszego króla Anglii – Edwarda VII, stając się królową Anglii. Ale jako że przez 38 lat Aleksandra nosiła tytuł księżnej Walii, księżniczka wspaniała nazywana jest też często księżniczką Walii. Pozostałe księżniczki otrzymały te nazwy chyba tylko po protekcji, jako jej krewniaczki, należące do tego samego rodzaju Polytelis.
Księżniczka tarczowa (Polytelis swainsonii) jeszcze do niedawna była u nas nazywana papugą tarczową, a przez hodowców barabandą, od nazwiska francuskiego malarza, ilustratora okazów fauny i flory, Jacques Barraband, który w 1801 roku uwiecznił ją na swoich rycinach obrazujących australijską faunę.
Księżniczka słoneczna (Polytelis anthopeplus), ma co prawda w angielskiej nazwie słowo “regent”, co oznacza “głowę państwa”, ale z kolei polscy hodowcy z mojego pokolenia znają ją jeszcze jako papugę górską. Taka też jest jej nazwa w języku niemieckim i taka była dawniej jej oficjalna nazwa w Polsce, a starsi hodowcy do dziś nazywają te papugi Bergami od niemieckiej nazwy “Berg”, czyli “góra”. Dlaczego była dawniej nazywana „górską” i dlaczego nadal tak się nazywa w j. niemieckim? Trudno powiedzieć, bo zamieszkuje nizinne obszary leśne położone w pobliżu cieków wodnych i pól uprawnych. Zwykle wykorzystują na gniazda puste pnie lub konary drzew, ale przyrodnicy, którzy spotkali te papugi nad rzeką Murray, pisali że gniazdowały one w szczelinach skalnych. Być może więc stąd wywodzi się nazwa – papuga górska.
Księżniczka słoneczna występuje jako dwa osobne podgatunki na izolowanych geograficznie obszarach w południowo-zachodniej i południowo-wschodniej Australii. Ta z zachodniej Australii była po raz pierwszy zobrazowana 1831 roku przez Edwarda Leara, który podpisał swoją rycinę “Blossom-feathered Parakeet”, czyli papuga o kwiecistym upierzeniu. Stąd jej drugi człon nazwy łacińskiej “anthopeplus” oznacza “ukwiecona suknia”. Cóż trudno o lepsze określenie tej pięknej, bogato ubarwionej papugi. Ta z Zachodu dzięki ogromnym uprawom pszenicy w tych rejonach bardzo się rozmnożyła i uznawana jest za szkodnika upraw. Południowo-wschodnie papugi żyją wzdłuż rzeki Murray i jej dopływów. Te zmniejszyły obecnie swoją populację i są gatunkiem zagrożonym. Cały gatunek jest określany w Czerwonej Księdze jako najmniejszej troski, ale podczas gdy liczebność podgatunku zachodniego szacuje się na około 20000 osobników, to tego wschodniego na zaledwie 1500 sztuk.
Natomiast księżniczka wspaniała (Polytelis alexandrae) występuje na dużym obszarze krzaczastych sawann w głębi Australii. Jest ptakiem wędrownym i przemieszcza się w małych grupach, dlatego nie jest tak powszechna. Ale też wynika to z faktu, że w naturze pozostało ich tylko 5000 sztuk.
Księżniczka tarczowa występuje głównie w lasach południowo-zachodniej Australii. A jej populacja oceniana jest na około 10000 do 20000 sztuk. Te trzy gatunki niezwykle pięknych australijskich papug, choć w środowisku naturalnym są coraz rzadsze, to są bardzo popularne w hodowlach na całym świecie. Nie są wymagające, pięknie wyglądają, są dość ciche i odporne, dobrze się rozmnażają, w wolierach mogą być łączone z innymi nie agresywnymi gatunkami.
Księżniczki słoneczne gniazdują często w starych eukaliptusach z bardzo głęboką dziuplą, która sięga czasem nawet do poziomu gruntu. Ale w hodowlach nie wymagają aż takich luksusów. Są więc doskonałym wyborem nawet dla początkujących hodowców z niewielkim doświadczeniem. Ich plusem w hodowli jest też to, że mają wyraźny dymorfizm płciowy. Samce mają bardziej jaskrawe upierzenie, a samice, jak to zwykle w świecie ptaków mają bardziej stłumione, pastelowe barwy. Wyraźnie to widać u księżniczki słonecznej. Żółte podbrzusze, szyja i twarz samca sprawiają, że w locie może wyglądać jak słońce na niebie. Natomiast u samic przeważa kolor oliwkowy. Młode ptaki wyglądają jak dorosłe samice. Samce osiągają swoje piękne jaskrawe upierzenie dopiero w wieku ok. 13-18 miesięcy.
Podobnie jest z upierzeniem pozostałych księżniczek. Dla samców księżniczek tarczowych charakterystyczna jest czerwona wstęga na szyi, a dorosłe samce księżniczek wspaniałych wyróżniają się znacznie bardziej kolorowym upierzeniem niż samice.
W hodowlach powstało wiele mutacji barwnych księżniczek. Ale wszystkie trzy księżniczki znane są właśnie raczej tylko hodowcom jako ozdobne ptaki wolierowe. Nie są powszechnie trzymane jako ptaki do towarzystwa, choć ręcznie wykarmione samce są wspaniałymi domowymi pupilami. Wszystkie trzy posiadają też niewielkie zdolności naśladowcze.
Żerują głównie na ziemi w poszukiwaniu nasion traw, ale żywią się też nasionami, kwiatami i pączkami akacji, eukaliptusów, i innych drzew. Nie są więc tak typowymi ziarnojadami jak papużki faliste czy nimfy, dlatego chętnie zjadają podawane im owoce, warzywa i zieleninę. Ale nie wierzcie proszę angielskiej wikipedii, według której księżniczki słoneczne są tak odporne, że nie trzeba się martwić o przeciągi i że w przeciwieństwie do innych papug nie wymagają podawania im gritów w celu wspomagania trawienia. Jednak prawdą jest, że mimo swojej odporności, w naszym klimacie nie nadają się raczej do całorocznych wolier zewnętrznych.
Natomiast stwierdzenie, że nie nadają się na domowych pupili pochodzi z 2003 roku, kiedy ręcznie wykarmione księżniczki były jeszcze wielką rzadkością. Ale ręczny wychów sprawił, że wiele papug, które uważane były dawniej jako ptaki typowo wolierowe, ptaki nie nadające się do oswojenia, a które przedstawiłem już w Papuziej Telewizji, jak np. papuga czerwonoskrzydła, rozella czarnogłowa, czy inne, znalazły się w zasięgu pasjonatów papug do towarzystwa.